Bagama’t bawal ang magkita ang babae at lalaki sa loob ng eskwela ay nakahahanap ng paraan ang dalawa upang sila ay magkaroon ng kahi’t na maiigsing panahon ng pagkakadaupang-palad. Malimit silang nagtatagpo sa ibaba ng burol sa likod ng eskwela na kung saan may lilim ang isang malaking punong mangga.
Nagdadala si Clarita ng mga kakaning galing sa Binangonan – puto
o kalamay na may latik. At si Ruben naman ay may baong kanin at ulam na luto ng
kanyang ina. At sila’y nagsasalo ng pananghalian sa lilim ng punong mangga. Pagkakain ay mamamahinga ang dalawa, hihiga sa damuhan na magkahawak ang mga kamay, at panonoorin ang mga mapuputing ulap na lumulutang sa kalangitan.
Minsan ay may dala-dalang alaala si Clarita para kay Ruben na isang umuusbong pa lamang na tanim na sampaguita na ipinunla sa isang maliit na paso. “Ruben,”sabi niya, “ito ang paborito kong bulaklak. Itanim mo sa inyong bakuran at palaguin. Masisiyahan ka sa kanyang halimuyak at sa tuwing makikita mo ito at malalanghap ang bango ay maaalala mo ako.”
Nagpapalitan ng alaala ang dalawa, bukod pa sa mga liham ng pag-iibig na sa kanilang pag-iisa ay masususing binabasa at ninamnam ang nilalamang masasarap na pangungusap ng pag-ibig. Minsan ay isinabit ni Ruben sa leeg ni Clarita ang isang kuwintas na yari sa ginto na may nakasabit na kurus. “Clarita, ang kuwintas ay gawa ng aking amang mag-aalahas. Alam niyang iyan ay iaalay ko sa iyo kung kaya’t pinag-ukulan niya ang paggawa niyan ng may naiibang pagsisikap. Iya’y may bendita rin ni Padre Jose at iyong magiging kaligtasan kung hahantong ka sa ano mang panganib.” pahayag ni Ruben na lipos ng pagmamahal.
Di pa nakatikim ang dalawa ng kaligayahan at kasiglahan na maidudulot lamang ng unang pag-ibig. Ang bawa’t araw ng pagkikita ay pinananabikan; at bawa’t araw na liliipas ay kinikipkip sa isipan na tila kalipunan ng mga mamahaling hiyas.
Gawi ng magkaibigan na maglakad mula sa eskwela patungo sa
daungan ng mga kasko sa may simbahan ng Quiapo, kapag papauwi na si Clarita. Bagama’t sila’y nagkikita nang halos araw-araw, ang tuwing pagpapaalaman sa hapon, ay lipos ng kalungkutan at pananabakik sa muling pagkikita.
“Maghihintay ako sa iyo bukas, Clarita. Mabuting paglalakbay pauwi, matulog ka nang mahimbing; magkikita tayo sa ating panaginip,” masayang pamamaalam ng binata. At hinihinntay niyang makasakay sa kasko ng ama ang pinipintuhong paraluman at hindi tumitinag sa kinatatayuan hanggang sa magsimulang lumakad ang kasko.
Bukod kay Ruben ay may iba pang mga binata ang naghahangad sa pansin man lamang ng magandang dilag. Katulad nina Joselito at Mariano.
Si Joselito ay kompositor at mahusay sa pagtugtog ng piyano. Ang kanyang tahanan ay nakatayo sa may pampang ng Ilog-Pasig sa dako ng Buwayang-Bato. Mula sa kanyang durungawan ay natatanaw ni Joselito ang Ilog at ang mga bangka at kasko na nagsisidaan doon. Lagi niyang inaasam-asam na matunghan ang kasko ni Don Ramon at ang magandang nilalang na nakasakay doon. Umiibig siya kay Clarita bagama’t hindi siya nakikilala nito.
Sa kabilang dako ng pampang sa may Pandakan ay doon naman naninirahan si Mariano, manunugtog ng biyolin at isang dalubhasa sa mga halaman. Ang kanyang bakuran ay punung-puno ng mga magagandang halaman at bulaklaking tanim, katulad ng rosas, gumamela, at sampaguita. Mula sa Ilog ay matatanaw ang “bakod ng bulaklak” na pumapaligid sa lupa ni Mariano.
Nagpapaligsahan ang dalawang alagad ng sining sa pagtawag ng pansin ni Clarita.
Sa tuwing daraan sa Ilog-Pasig ang kasko ni Don Ramon na sakay ang magandang binibini ay nagpapakitang gilas si Joselito at si Mariano. Sa dako ng Ilog-Pasig sa may lupa ni Joselito ay maririning ang napakatamis na himig ng sonata na nagmumula sa mga teklada ng piyano at malalantik na daliri ng mahusay na piyanista.
Sa kabilang dako ng ilog, sa may lupa ni Mariano, ay kahanga-hanga ang masayang himig ng isang allegro na nanggagaling sa biyolin ng binata. Makikita siya sa may pampang ng ilog na pina-aawit ang kanyang biyolin habang ang katawan ay sumasayaw sa kunday ng musika.
Minsang dumaan ang kasko sa gabi ay nagpakawala si Joselito ng
dalawampung kalapating may turo at ang mga kalapati’y naglaglag ng mga bulaklak nang pangibabawan ang kasko. Ang ginawa naman ni Mariano nang dumaan ang kasko sa harapan ng kanyang lupa ay nagpalutang sa tubig ng limampung maliliit na bangkang lata na may kandilang nakailaw ang bawa’t isa, na sa paningin ay animong isang pulutong ng alitaptap na kumukutitap sa dilim.
Nagpaligsahan din ang dalawa sa pagpapadla sa bahay na bato ni Don Ramon ng mga tula, liham, bulaklak, prutas, pagkain, mamahaling tela, at kahi’t na maliit na hiyas – alay na lahat kay Clarita.
“Nababaliw ang mga lalaking ito!” hindi mapigilan ni Don Ramon
ang magalit. “Kailan sila titigil sa paglabag sa ating katahimikan? Hindi ba
nila alam na apatnapung araw nang wala si Clarita?” sabi pa niya sa asawa. (May paniniwala ang mga Pilipino na ang kaluluwa ng taong namamatay ay nananatili sa lupa hanggang sa ika-apatnapung araw; na pagdating ng panahong iyon ay saka lamang lumilisan ito patungo sa “walang
hanggan”.)
Pangarap ni Clarita na siya’y maging guro sa musika at nang
maturuan niya ang mga bata sa Taytay at Binangonan na umawit o tumugtog ng alin mang instrumento ng musika. Ang ama at ina naman ay nangangarap na si Clarita ang magmamana sa bahay na bato at sa negosyo nila, ang makapagpapatuloy sa pagtatangkilik ng mga kawani at sa pagpapaunlad ng kanilang kalakal.
Nabuwag ang lahat ng pangarap na nasabi na tila baga gumuhong
kastilyong-buhangin. Isang gabi ay nagkalagnat si Clarita nang napakataas na grado at pagsapit ng umaga ay wala nang buhay ang hinagangaan ng balana. Iba-iba ang naging kuru-kuro ng mga nakaalam sa pagkamatay ni Clarita. May nakakagat daw na lamok kay Clarita at siya’y dinapuan ng malarya. Nakainom daw siya ng tubig na hindi kalinisan ang uri at kumalat ang mikrobyo sa kanyang katawan. Natuyuan daw ng pawis sa likod at nagkaroon ng pulmonya. Maging ano man ang dahilan ay di na inibig ni Don Ramon na malaman pa. Wala nang magagawa ang ganoong pagtitiyak; di na maibabalik ang buhay ng kanyang pinakamamahal na anak.
Araw-araw ay naghihintay sa may tulay ang lalaking wagas ang pag-ibig kay Clarita. Sa tuwing dadaan ang kasko ay nakikita nina Joselito at Mariano si Clarita at ipinatutungkol sa dilag ang sari-saring handog, mapansin lamang sila. Datapuwa’t sino ang nakikita nilang nakaupo sa kanyang silyon sa kasko na nakasuot ng puting damit na manipis ang kayo at sa panahong umiihip ang hangin ay nakikita nilang nililipad ng hangin ang kanyang nakalugay na buhok? Gayong, wala na si Clarita sa mundong ito, at ang tanging naiwan niya ay ang alaala ng Diwata ng Pasig.