PART 1
#########################
“Hay nako Danilo. Anong kalokohan ba yang pinasok mo?”, tanong ni Lola Orya sa anak.
Dalawang buwan matapos tapusin ni Mariel at ni Danilo ang kanilang tagong relasyon ay eto ngayon ang binata, nasa hapag kainan at kausap ang kanyang mga magulang. Pagod sa buong araw na pagttrabaho sa bukid ang mag-asawa, at ang balitang dala ng kanilang anak ay hindi nakatulong sa pagpawi ng pananakit ng batak nilang katawan.
“Paano ba kasi nakarating dito yan?”, tanong ni Lolo Tasyo na mahina lang ang boses upang hindi madinig ng dalagang kasama ni Daniel na nasa balkonahe ng kanilang bahay.
“E tay, nalasing kasi ako noong nakitulog ako sa kaibigan ko sa kabilang bayan.”, hindi masabi ni Danilo na galing sa Maynila ang dalaga at nakilala nya noong gabing naghiwalay sila ni Mariel. “Kaya ganyan.”
Sya si Marie. Kalapating mababa ang lipad ang tawag sa mga katulad nya sa modernong panahon. Tubong Bohol at napilitang makipagsapalaran sa Maynila dahil sa pangako ng lungsod na magandang pamumuhay. Tinakasan nya ang buhay sa probinsya pati ang kanyang mga pamilyo doon. Lagalag sya sa syudad sa kanyang mga unang buwan dito at napadpad bilang helper sa beerhouse. Dahil sa morena nyang kutis, manipis na maikling buhok, malamlam na mga mata at matangos na ilong, madaming patron ng beerhouse ang nagandahan sa kanya. Hanggang sa naging isa sya sa mga babaeng rumaraket upang magkaroon ng dagdag na kita.
Mapusok si Marie at malakas ang kanyang loob. Noong gabing may nangyari sa kanila ni Danilo, lango sa alak at kalungkutan ang binata. Dahil halos wala sila parehas sa kanilang mga sarili, at pareho silang alipin ng laman ay sa loob ni Marie nilabasan si Danilo. Dahil doon ay siniguro ni Marie na alam nya ang detalye ng binata kung sakaling mabuntis sya nito. At eto na nga, natunton nya si Danilo isang dapithapon sa tahanan nito sa Sta. Ana.
“Parang hindi ako naniniwala Danilo.”, wika ni Lola Orya. “Sigurado ka bang ikaw ang ama ng dinadala nyan?”
Tumahimik lang si Danilo. Sa babaeng katulad ni Marie, na ang primerong kalakal ay ang kanyang katawan, hindi din nya maikakaila na duda sya kung sya nga ang ama ng batang dinadala nito. Sya mismo ay hindi sigurado sa isasagot.
Mabait ang mag-asawang Orya at Tasyo, at kahit pa labag sa kalooban ay hinayaan nila ang gusto ni Danilo na sa kanila mamalagi si Marie. Doon na natulog si Marie nang gabing iyon, ngunit laking gulat ni Danilo at ng kanyang mga magulang nang sila ay magising. Wala na si Marie sa kanyang higaan at hindi nila ito makita.
Sa liit ng bayan ng Sta. Ana ay naging usap-usapan ang pagdating ng isang dalaga sa bahay ni Lolo Tasyo at Lola Orya. Naging matunog sa kwentuhan ng mga magsasaka sa bukid na ang binata ni Lolo Tasyo ay mayroon nang asawa. Sa palengke at sa plaza malapit sa simbahan ay may mga nakabalita na din na isang babae ang tumuloy sa bahay ni Danilo at inisip na ng marami na pag-iisang dibdib na ang kasunod nito.
***
Isang buwan matapos ang biglang pagdating at pag-alis ni Marie sa bahay ni Danilo ay maingay pa din ang tsismis sa mga umpukan sa Sta. Ana. Sa katunayan, ito ang unang narining ni Mariel nang mapadaan sya sa simbahan sa unang araw ng kanyang bakasyon sa Sta. Ana. May malaking event sa kanilang unibersidad sa Maynila kung kaya’t isang linggo silang walang pasok, dahil wala naman syang inaasahang dalaw mula kay Danilo ay pinili na lang ni Mariel na bumalik ng Sta. Ana. Ngayong Setyembre din ipinagdiriwang sa Sta. Ana ang taunang Pista ng Nayon kaya’t maraming mga kaganapan sa bayan. Sa kasamaang palad ay ito ang balitang kanyang nadatnan, na ang dati nyang nobyo ay ikakasal na.
Labis na nalungkot si Mariel at naupo sa isang upuan ng simbahan. Tinanaw nya ang altar na tila ba humihingi ng sagot sa mga tanong na nasa kanyang isipan. Kaparehas ng iilang mga tao sa loob ng simbahan, maraming hindi maintindihan si Mariel sa nangyayari sa kanyang buhay.
Habang nakatulala ay may isang lalaking umupo sa tabi nya.
“Narinig ko ang tsismis. Mukang ikakasal na si Danilo.”, pabulong na wika ni Mr. Lopez kay Mariel.
Palagay ang loob ng dalaga kay Mr. Lopez dahil isa ito sa mga pinagkakatiwalaang tauhan ng kanyang ama. Ngunit hindi nya alam na may nalalaman pala ito tungkol sa kanila ni Danilo.
“Po?”, pasimple nitong sagot.
“Mariel, kung akala mo hindi ko alam na may relasyon kayo ni Danilo, nagkakamali ka.”, wika ni Mr. Lopez.
Nagulat si Mariel ngunit hindi sya nagpahalata.
“Wala po.”
Nasa bahay ng alkalde si Mr. Lopez nuong unang ipinakilala ni Mariel si Danilo sa kanyang ama. Nakita ni Mr. Lopez na hindi gusto ng alkalde ang dukhang si Danilo para sa kanyang nag-iisang anak. Inutusan ng alkalde si Mariel na humiwalay na kay Danilo, ngunit mas matatag ang pag-iibigan ng dalaga at ng binata kaya inilihim na lang nila ang kanilang relasyon.
“Look Mariel, kung napaniwala mo ang daddy mo, pwes, ako hindi. But don’t worry, I don’t have anything against that Danilo guy. Your secret is safe with me.”
***
Dapithapon na ng dumating si Danilo sa simbahan. Inutusan sya ng kanyang mga magulang na dalin ang ilang mga prutas ast gulay para idagdag sa mga ihahanda sa fiesta mamayang gabi. Pawisan ang kanyang suot na may mahabang manggas dahil tumulong sya sa pagtatanim sa bukirin. Natanggal sya sa Taverna dahil sa madalas syang naglalasing noong mga unang araw na naghiwalay sila ni Mariel. Hindi naman maikakaila na mahal nya pa rin ang dalaga kaya’t pinili na lang nyang magpakalango sa alak. Mabuti na lamang at natulungan sya ng kanyang mga magulang at nahikayat na ituon na lang ang oras nya sa pagsasaka.
Palabas na sana si Danilo ng simbahan ng mapansin nya si Mariel na nakaupo sa isa sa mga upuan. Tatlong buwan mula nung huli silang mag-usap, at kahit may katagalan na ay hindi sya maaring magkamali. Hindi nya kinailangang lumapit upang makumpirmang si Mariel nga ang nakita. Nakatitig naman sa kanya ang dalaga na buhat pa ng pagpasok ni Danilo sa simbahan ay napuna na sya agad ni Mariel.
Lalapit sana si Danilo ngunit umiling si Mariel. Tumayo ang dalaga at lumakad papanik sa kampanaryo. Alam naman ni Danilo ang nais mangyari ng dating nobya, kaya’t makalipas ang ilang sandali ay sumunod din ito sa dalaga.
Sa taas ng kampanaryo nasilayan ni Danilo ang ganda ng dating nobya. Hindi nya maikakaila na nananabik syang makitang muli ang dalaga. Suot ni Mariel ang puting tshirt at paldang maong na halos pantay sa tuhod. Nakapusod ang kanyang buhok, at suot nya ang puting headband na bagay sa kanyang maaliwalas na mukha.
“Nauwi ka?”, tanong ni Danilo.
“Oo.”, sagot ni Mariel na nakatanaw sa bintana ng kampanaryo. “Wala akong pasok ng 1 week, saka fiesta dito kaya umuwi ako.”
“Ang ganda mo pa rin.”,tugon ni Danilo.
Magkaharap ang dalaga at ang binata, may ilang hakbang sa kanilang pagitan kung saan nandon din ang bintana na nagsisilbing lagusan ng liwanag sa unti-unting dumidilim na kalangitan.
Ngumiti lang si Mariel.
“Ang dami kong gustong sabihin sayo Mariel.”, lalapit sana si Danilo at akmang aakap sa dalaga ngunit umatras ito. Napahinto ang binata.
Kinuha ni Danilo ang kanyang wallet at kumuha ng ilang mga nakatuping papel. Inabot nya ito kay Mariel.
“Ano to?”, tanong ng dalaga.
“Hindi ko kasi alam kung magkikita pa tayo ulit, kaya yung mga gusto kong sabihin sayo, isinulat ko na lang.”
May mga limang piraso ang sulat na ibinigay ni Danilo kay Mariel, binasa ng dalaga ang isa sa mga ito.
“Sa Diyos ako’y walang ibang dalangin,
Maliban sa habang buhay ika’y makapiling.
At dahil ito’y tila hindi ba Nya dininig,
Tandaan mo sanang magpakailanman kitang iniibig.
Itago mo nawa mga liham ko’t tula,
Na para sayo isinulat at ginawa.
At sa balang araw kung muling magkikita,
Dalhin mo ito kung ako’y mahal mo pa.
-Arjo Seliz”
Lihim syang natuwa ngunit lamang pa din sa isip nya ang katotohanang ikakasal na si Danilo.
“Ngayon ko lang naintindihan yung Arjo Seliz at Erna Verrolio.”, may ngiti sa labi ni Danilo. “Jose Rizal pala yon at Leonor Rivera na ginulo-gulo.”
Ngunit wala sa isip ni Mariel ang pag-ngiti.
“Balita ko, ikakasal ka na.”, malungkot na wika ng dalaga.
“Hindi totoo yon.”, sagot agad ni Danilo.
“Sino sya?”
Ipinaliwanag ni Danilo ang lahat kay Mariel. Naluha ang dalaga at hindi nya kahit kailan naisip na magiging ganito ka kumplikado ang lahat.
Lumakad si Mariel papalayo kay Danilo.
“Mas makabubuti sa atin na hindi na lang tayo magkita Danilo. Magiging magulo lang ang lahat.”
Akmang hahabol si Danilo sa dalaga ngunit binilisan ni Mariel ang paglayo at sinimulan na ang pagbaba sa hagdan.
Tumakbo si Danilo at inakap si Mariel. Nagulat ang dalaga pinilit na kumawala. Pumalag si Mariel ngunit lalong humigpit ang yakap ni Danilo.
“Sabihin mong hindi mo na ko mahal at ako mismo ang lalayo Mariel.”
***
Nanginginig pa si Mrs. Mendoza sa kagimbal-gimbal na katotohanang kanyang natuklasan. Hindi sya maaaring magkamali na nanay ni Danilo ang nakita at tinawag na Lola ni Daniel. Kahit ilang beses lang nyang nakita si Lola Orya noon ay hindi nya maaring malimutan ang itsura ng nanay ng una nyang pag-ibig. Hindi rin sya makapaniwala na si Daniel ay anak ni Danilo. Sa dinami dami ng tao sa mundo, anak ng dati nyang nobyo ang binatang ilang araw nyang kasalo sa kaligayahan.
Mula nang ibaba nya si Daniel sa plaza sa tapat ng simbahan, ilang sandali lang ang nakalipas ay nais na nyang umuwi upang humanap ng sagot sa mga katanungang nasa kanyang isipan. Ngunit habang nagmamadali syang makarating sa kanyang bahay ay nagring ang kanyang cellphone. Sinagot ito ni Mrs. Mendoza.
“Sige, magkita tayo sa Taverna.”, wika ng ginang sa kausap na nasa kabilang linya.
Ilang sandali pa ay nakarating na si Mrs. Mendoza sa Taverna. Buhay na buhay ang kainan dahil malapit na ang oras ng hapunan. Ipinarada nya ang kanyang sasakyan sa harap nito at tuloy-tuloy na pumasok sa loob. Nagpalinga-linga sya pagpasok ng pinto na tila ba may hinahanap. Napako ang kanyang tingin sa isang babaeng naka suot ng pulang blazer na nakaupo sa isang mesa sa sulok ng Taverna. Nang makita sya ng babae ay tumango ito kay Mrs. Mendoza at naglakad ang ginang papalapit sa upuan nito.
Umupo agad si Mrs. Mendoza sa bakanteng upuan sa mesa ng babae. Nasa harap ng guro ang isang magandang babae na may mahaba at makapal na buhok na kulot ang laylayan. Makapal ang suot nyang make-up, at plakado ang guhit ng kilay. Patulis ang kurba ng kanyang mga mata na bagay naman sa matangos nitong ilong. Manipis ang kanyang labi at hugis diamante kung nakatikom. Maliit ang mukha ng babae at halata ang pagkahugis puso nito.
Suot nya ang pulang blazer na nakapatong sa puting blusa. Hindi kalakihan ang kanyang dibdib ngunit maganda ang hugis ng kanyang katawan. Hapit sa kanyang magandang hita ang suot na itim na pantalon.
“Drinks?”, tanong nito kay Mrs. Mendoza.
Hindi agad sumagot si Mrs. Mendoza. Kinuha nya ang kanyang cellphone at nagtext kay Daniel.
“Busy?”, tanong ulit ng babae.
“Wag na, hindi ako pwedeng magtagal, lets get straight to the point.”, sagot ng guro matapos itago ang cellphone.
“Come on Mariel. Nobody knows me here. You are so paranoid.”, giit ng babae. “O, baka naman ayaw lang akong makausap.”
“Come on Katherine. Tell me what I came for.”
“Sshh.”, wika ng babae bago lumagok sa isang bote ng beer na tila ba isang siglo nang nakalapag sa mesa. “I told you, don’t call me that, I am Joy.”
“Whatever, Katherine, Joy. Just tell me what you found out.”
“Relax Mariel.”
Mula nang narinig ni Mrs. Mendoza ang usapan ng mga nurse sa ospital kung saan nya dinalaw si Mr. Lopez ay agad nyang tinawagan si Katherine. Kaibigan ito ni Mariel na nakilala nya noong bumalik sya sa Maynila upang ipagpatuloy ang pag-aaral matapos nyang manganak. Kasama nya ito sa tinuluyang dormitoryo. Mula nang malaman ng alkalde na nagkikita si Mariel at Danilo sa inuupahan nitong apartment ay minabuti na lang nya na sa dormitoryo malapit sa paaralan tumira ang anak.
Ngayon ay isang mahusay na abugado si Katherine ng NBI. Nag-aral sya ng criminology sa parehas na paaralan na pinasukan ni Mariel at itinuloy nya ito ng abogasya.
“Kamusta nga pala yung condo ko sa Maynila na tinuluyan mo? Nagkita ba kayo nung caretaker ko?”, tanong ni Katherine.
“Yes, doon ako natulog nung Sunday night hanggang kagabi bago ko umuwi dito.”, sagot ni Mrs. Mendoza. “But lets cut to the chase please.”
“All right Mariel.”, tugon ni Katherine na tila ba malalim ang hinugot na hininga. “I checked all possible birth certificates filed from Sta. Ana during the span of time that you gave birth, and nothing was unusual. Kahit sa mga kalapit na bayan wala akong nakita na red flag para makumpirma yung iniisip mong buhay ang anak mo. Saka I authenticated the death certificate of your baby, and it was authentic.”
“Of course it is, si Daddy ang mayor nung time na yon. Madali nyang gawin yon.”
“I agree.”, tugon ni Katherine.
“So talagang patay ang anak ko?”
Hindi agad sumagot si Katherine, lumagok muli ito ng beer.
“Di mo ba tatanungin bakit wala ako sa Maynila nitong mga nakaraang araw?”
“Sabi nung caretaker mo, umuwi ka daw sa inyo sa Cebu.”
“Ah, oo. Pero I flew back to Manila Sunday morning and I went straight here.”
“Bakit? E nasa Maynila nga ako non.”
“Kasi sabi mo nga, powerful ang daddy mo that time, so I think kung may kasinungalingan siyang ginawa, kayang kaya nyang takpan kung sa mga papeles lang din naman. So I went here to go straight to the source of your doubt. I located the mother of that nurse. And you are right, she is an ex-girlfriend of your dad’s political adviser.”
Parang nabuhayan si Mrs. Mendoza. Lumaki ang kanyang mga mata na tila ba lumiwanag din sa nadinig.
“Nakilala ko yung babae, doon nakatira sa kabilang bayan.”, patuloy ni Katherine. “In fact she worked here as a waitress and she confirmed she went into the car of… Lopez? Is that right?”
“Yes, si Mr. Lopez yung political adviser ni daddy that time.”
“And when the waitress went in the car she saw a baby. The baby was weak and Lopez was rushing. Tsismosa e, so alam yung rumor na buntis ka, so kinulit nya si Lopez na umamin sa kanya.”
“So nasaan ang anak ko?”
“Sabi nung waitress nung bumaba sya ng kotse ni Lopez nandon pa yung bata, tingin daw nya pauwi si Lopez sa kanila o dederecho sa ospital dahil nga mahina yung bata.”
“Come on, cut to the chase, Katherine!”
“I told you, I am Joy.”, pang-aasar ng babae. Sumandal sya sa upuan. “Weeks after that Lopez came here drunk. So the waitress talked to him and Lopez told her that she gave the kid to some guy he met at the maternity clinic right across the street. The waitress asked him why give it to some stranger but Lopez never really said any.”
“Please! Katherine!”
“Relax Mariel, pro bono na nga ito, minamadali mo pa ako.”
“Come on Katherine, may papaimbestigahan pa ako sa’yo after this. So please? Tell me where is my kid.”
“Ano? Hay naku, maniningil na ako nyan.”, sagot ni Katherine bago ubusin ang natitirang laman ng bote ng beer sa kanilang mesa.
Itinaas ni Katherine ang kanyang kamay at sumenyas sa waiter upang humingi ng dalawang bote ng beer.
“So, tell me Mariel, anong papagawa mo pa?”
Hinawi ni Mrs. Mendoza ang kanyang buhok. “Just finished what you know about my kid.”
Dumating ang waiter at inilapag ang dalawang bote ng beer sa kanilang mesa.
“One for you, one for me. Just like the old times girl!”, wika ni Katherine bilang pag-alok na uminom din ang guro.
Umiling si Mrs. Mendoza.
“Don’t tell me you don’t drink anymore?”
Halatang dismayado ang guro dahil hindi nya matanggihan ang kaibigan dahil sa dami ng pabor na kanyang hinihingi.
Lumagok sya sa bote at halos napangiwi dahil matagal-tagal na din syang hindi umiinom. Inilapag ni Mrs. Mendoza ang bote ng beer.
“I want you to investigate something about Danilo’s family.”, wika ni Mrs. Mendoza. “Ang buong akala ko nasa Davao sila pero nakita ko si Nanay Orya kanina dyan sa plaza.”
“Wait. Hindi mo alam na nandito sa Sta. Ana ang pamilya ni Danilo?”
“If I knew, I would not have asked.”, masungit na sagot ni Mrs. Mendoza. “Bakit alam mo ba na nandito sila bago ko sabihin?”
“Of course. Nakausap ko si Mr. Santiago kanina. Tasyo? If I remember it correctly.”
Isa si Katherine sa naging saksi kung gaano kalungkot si Mariel matapos syang manganak at magkahiwalay ng tuluyan ni Danilo. Dahil nga magkasama sa dormitoryo ay madalas na si Danilo ang kwento ni Mariel bago matulog at sa tuwing hindi sila masyadong abala sa pag-aaral.
“You talked to him? Why?”
“Kasi sa kanya ibinigay ni Lopez yung anak mo. And now it makes sense to me. Dahil alam ni Lopez ang tungkol sa inyo ni Danilo, inisip nyang sa pamilya na lang ni Danilo ibigay ang anak nyo.”
Nagulat si Mrs. Mendoza sa narinig. Tila ba huminto ang mundo sa katotohanang unti-unti nyang natutuklasan.
“Sigurado ka?”
“Oo naman!”, sagot ni Katherine.
“Noong gabing nanganak ka, nanganak din yung babaeng kinakasama ni Danilo dyan sa paanakan sa tapat, mga alas tres ng hapon. Noong napadaa…