***
Isang linggo matapos pumunta sa probinsya ng Quezon ay nakauwi na rin si Lucio sa kanilang bayan. Marami itong dalang pasalubong para sa tatlong anak, pati na rin sa kanyang asawa. Nag-uwi rin siya ng magandang balita na tiyak ikakatuwa ng mga ito.
Dala ang may kalakihang bag ay tinahak ni Lucio ang kanilang bahay matapos bumaba sa nirentahang trycicle. Tanghali na siya nakarating kaya alam niyang ang panganay lang niya ang naiwan para magbantay sa bahay.
Maya-maya pa ay humahangos na sinalubong siya ni Wanjo habang binubuksan ang kandado ng kanilang pintuan. Natatanaw pa lang niya ang ama sa labas ng bahay ay binalot na ng pananabik at kasiyahan ang binatilyo.
“Itay!” ang masayang bati ni Wanjo sa ama at buong higpit itong niyakap. “Ako na po” Kinuha ng binatilyo ang dalang gamit ng ama at sabay na silang pumasok sa bahay.
Ibinaba niya sa gilid ng sofa na kinauupuan ng ama bago mabilis na tumungo sa kusina upang ipaghanda ng malamig na maiinom ang kanyang Itay. Kahit hindi iutos ng ama na gawin ito ay wala lang kay Wanjo. Mas gusto niyang pagsilbihan ang ama kahit sa simpleng paraan.
“Uminom po muna kayo ng juice Tay”
“Salamat anak” nginitian ni Lucio ang anak at inabot ang baso sa kamay nito. Sakto rin at nauuhaw na siya sa init ng pagbyahe kanina. Mabilis niyang nilagok ang malamig na inumin at ipinatong sa maliit na lamesa.
Tinapik ni Lucio ang hita, sinesenyasan ang panganay na anak na umupo dito na agad namang nakuha ni Wanjo. Lumapit siya sa kanyang Itay at umupo sa malapad na hita nito. Ikinawit ng barako ang braso sa bewang ng binatilyo at mas hinapit ito papalapit.
“Namiss kita anak” paglalambing dito ni Lucio. Sininghot niya ang maputing leeg ng anak. Hindi niya mawari pero nakakaadik ang mabangong amoy ni Wanjo. Animo bagong ligo palagi.
Ang pagsinghot na ginagawa ng ama ay nauwi sa maliliit na halik sa leeg ni Wanjo. Nakikiliti siya ng may kahabaang bigote ng ama. Nakaligtaan siguro nitong megahit ng bigote sa pinuntahan.Hindi na nakaangal si Wanjo nang sakupin ng ama ang kanyang labi.
“Uhmmm…” pinilit ni Lucio na ibuka ang bibig ng anak at matagumpay naman niyang nagawa ito. Ipinasok niya ang dila at buong galak na ginalugad ang loob ng bibig ni Wanjo. Gumanti naman ng halik ang huli.
Nag-eskrimahan ang dila ng mag-ama. Tila uhaw na uhaw dahil sa isang linggo hindi pagkikita at pagkawalay. Walang halong pandidiri habang nilulunok nil ang laway ng isa’t-isa na para bang mas nakakadagdag ito ng enerhiya sa kanilang katawan.
Sarap na sarap si Wanjo at Lucio habang nagpapalitan ng likido mula sa kanilang mga bibig. Hindi man kapani-paniwala ngunit tila napawi ang pagod ng barakong ama mula sa ilang oras na pagbyahe at ang halik ng panganay na anak ang may sanhi ng pagpawi nito.
Maya-maya pa ay si Wanjo na ang unang kumalas sa kanilang halikan. Tinapik nito ang pisngi ng ama. Nakakunot noo namang tumingin ito sa kanya.
“Bakit?” may bahid ng pagkabitin at inis ang boses nito. Hindi nagustuhan ang ginawang pagpigil ng anak.
“Wag po muna ngayon Tay, pauwi na rin po sila Marj mamaya. Baka mahuli na naman tayo”
“Mabilis lang naman anak, sige na” pagpipilit ng nabitin ng lalaki.
Mabilis na umiling si Wanjo. Gustuhin man niyang pagbigyan ang kapritso ng ama ay hindi pa rin maaari. Alam niyang maya-maya lang ay uuwi na mula sa eskwelahan ang dalawang kapatid. Ayaw niyang ipusta ang katiting na oras nilang mag-ama sa bahay.
“At saka di pa po ako nakakapag luto ng tanghalian Itay, paniguradong nagutom po kayo sa pagbyahe” pagpapaintindi niya dito.
Sumandal ang ama sa kinauupuan. Matiim na tiningnan ang mata ng anak “Pero mas gutom ako sa’yo” seryosong saad nito at dinilaan ang ibabang labi.
Napalunok si Wanjo sa ama, sa paraan ng pag-upo nito at pagkakasabi ng mga katagang iyon ay tila ang sarap-sarap sa kanyang pandinig. Iwinaksi niya ang malanding kaisipan at pinandigan ang desisyon na humindi sa kanyang Itay ngayong araw.
Hindi siya nagpatinag sa init na nadarama. Lalong lumaki ang pagkakasimangot ni Lucio.
“Paano na ngayon ‘to?” himutok nito at itinuro ang nakaumbok sa gitnang bahagi ng katawan. Sa isip ni Wanjo ay parang bata kung umasta ang kanyang Itay kapag hindi napapagbigyan sa gusto.
“Sa susunod na lang po Itay, babawi po ako sa inyo” aniya at lumakad na sa kusina upang maghanda para sa kanilang pananghalian.
Napailing na lang ang barakong ama at sinundan ng tingin ang papalayong anak. Mukhang mauulit na naman ang gawi niya dati kapag hindi pwede ang asawa at anak.
Tangina, magsasarili na naman ako ngayon!
***
Mahigit isang oras nang nagluluto si Wanjo nang marinig ang boses ng maliliit na kapatid. Pagsilip niya mula sa kusina ay nagtatakbuhan ang mga ito papasok sa tarangkahan ng kanilang bakuran. Dahil likas na maalagang kuya ay dinaluhan niya ang mga ito.
“Marj, Benji halina kayo. Magbihis kayo agad para makakain na tayo ng pananghalian” wika ng binatilyo.
“Kuya, Kuya nakauwi na ba si Itay?” tanong ni Benji, napansin nito ang maraming gamit na nasa sala kaya naman naisip niyang baka nakauwi na ang ama.
Bago pa makasagot si Wanjo ay sakto namang lumabas ang kanilang Itay, nakabihis na ito ng pambahay at malaki ang ngiti sa dalawang batang kaharap.
“Tatay!” nag-unahan na yumakap ang dalawang paslit sa ama. Niyakap naman ni Lucio pabalik ang bunsong babae at lalaki.
“May pasalubong po kayo sa’min?” gagad ni Marj sa ama.
Natutuwa namang tumango si Lucio. “Syempre naman mga anak, pero mamaya na natin buksan pagkatapos kumain ha?”
Masayang tumango ang mga ito bago akayin ng kanilang Itay papunta sa sala. Sumunod na rin si Wanjo labit ang bag ng dalawang bata. Rinig na rinig niya ang masayang halakhakan ng tatlo. May kung anong saya ang bumalot sa puso ng binatilyo.
Sa malikot na isipan ay tila isa siyang asawa habang masayang pinagmamasdan ang anak at asawa na nagkukulitan sa kanyang harapan.
Iwinaksi niya ang ganong tagpo sa kanyang utak. Hindi tama. Hindi dapat siya maghangad ng bagay na imposibleng mangyari at magkatotoo. Una pa lang ay mali na ang ginawa niyang pagpatol sa ama, dadagdagan pa ba niya ang kasalanan at magiging asawa ito balang araw?
Hindi, dapat akong makuntento sa kung anong namamagitan sa amin ni Itay. Ayoko nang palakihin pa ang kasalanan ko kay Inay
Nasa aktong nag-iisip si Wanjo nang tawagin siya ng kanyang Itay. Napabalik si Wanjo mula sa malalim na pagkatulala at hinarap ang ama.
“po?”
“Kumain na tayo, naghain na ako sa mesa” sinipat ni Lucio ang anak. “Ayos ka lang ba anak? Tulala ka ah”
“Ahh…opo Itay, ayos na ayos po ako” ngiting sagot ng binatilyo at agad na pumasok sa kusina kung nasaan ang kanilang hapag. Sumunod si Lucio sa panganay na anak at kapagkuwan ay agad nilang nilantakan ang pagkaing iniluto nito.
***
Kinagabihan ay nakapalibot silang lahat sa sala ng kanilang bahay habang pinaghahatian ang dalang pasalubong ni Lucio. Nag-uwi ito ng maraming minatamis na pagkain para sa asawa’t mga anak. May mangilan-ngilan ding damit na binili pa niya sa pasalubong center doon.
Tuwang-tuwa namang tinanggap ng tatlong magkakapatid ang bigay ng kanilang Itay. Ang dalawang bata ay piniling maglatag ng banig sa sahig at naglaro habang aba naman ang tatlo sa pag-uusap.
“Naku, ay mukhang mahal ang mga ito ah” puna ni Nympha habang hawak ang kolorete na bigay ng asawa. “Bakit naman ang dami mong pinamili Lucio?”
“Minsan lang naman Nympha, saka malaki ang nakuha kong parte sa ibinentang palayanan sa Quezon” sambit naman ni Lucio sa kabiyak.
“Oo nga pala, kamusta pala ang naging lakad mo doon? Kamusta sila Hernan?” pagtukoy ng babae sa nakatatandang kapatid ni Lucio. Nakamasid lang si Wanjo sa usapan ng kanyang magulang. Hawak niya ang pabango at mangilan-ngilang pasalubong sa kanya.
“Iyon nga ang gusto kong pag-usapan, ibinenta na ni Kuya Hernan ang sakahan at binigyan ako ng kaparte sa napagbentahan” sumimsim ng kape ang lalaki bago magpapatuloy “at dahil tuloy na ang kanyang pangingibang-bansa, iniwan na rin niya sa akin ang maiiwan niyang bahay doon”.
“Paano yun? Ayos lang ba kala Ronnie at Dina?” tukoy ulit nito sa dalawa pang kapatid ng kabiyak.
“Oo, napagusapan na rin namin. Wala naman silang tutol dahil bihira rin naman silang umuwi sa Quezon, kako eh nasanay na sa buhay Maynila” sinundan ni Lucio ng tawa ang sinabi. Napatango na lang si Nympha sa asawa. Malaking tulong na rin sa kanila ang nakuhang parte ni Lucio mula sa panganay na si Hernan. Mabait ang mga kapatid nito kaya alam niyang walang samaan ng loob na magaganap kung pera at lupa ang pag-uusapan.
Kung titingnan, unti-unting gumaganda ang kanilang katayuan sa buhay dahil bukod sa nakapagtayo sila ng tindahan sa bayan, may nakuhang parte sa sakahan ay dumagdag pa ang iniwang bahay sa kanyang asawa.
Naisip ni Nympha na kakayanin na nilang i-enroll muli si Wanjo sa darating na semestre. Siguradong matutuwa ang panganay na anak kaya sisiguraduhin niyang mapapag-usapan nilang mabuti ang tungkol doon.
“Kaso mapapadalas ang pagbalik-balik ko doon Nympha” sambit ni Lucio. Napatingin si Wanjo at Nympha dito. Bahagyang nakakunot ang noo.
“Ha? Bakit naman? Akala ko ba ayos na ang napag-usapan ninyo?”
“Yun nga eh, ibinilin sa akin ni Kuya Hernan ang talyer na katabi ng bahay. Di ko pa lang siya binigyan ng sagot dahil ikokonsulta ko muna sa inyo” May karanasan si Lucio sa pagkukumpuni ng mga sasakyan. Nakaisang-taon din siya sa TESDA bago piniling mag-asawa at mahirahan sa paanan ng bundok.
“Suhestyon nga ni Kuya na doon na tayo manirahan, kaso sabi ko naman na kabubukas lang ng tindahan natin sa bayan at may naipundar rin naman tayo dito kahit papaano” pagpapatuloy ni Lucio.
Napaisip si Nympha. Tama nga naman ito. Hindi nila pwedeng iwanan ang pwesto sa palengke dahil malaki-laki ang kitaan doon. Hindi rin ilipat ng paaralan ang dalawang maliliit na anak dahil mahihirapan ang mga itong humabol kung sakali.
“May rason naman tayo, eh paano ngayon yan?”
“Suhestyon ni Kuya Hernan na pupunta na lang ako doon kada linggo, para mapag-aralan ko din kung paano mapatakbo ang talyer niya tapos total malapit na rin naman ang bakasyon, doon ko na rin pagbabakasyunin ang mga bata” iyon ang naisip ni Lucio na solusyon. Ayaw rin naman niyang iwan ang buhay sa kanila kaya pumayag na siya sa alok ng kapatid.
Napapayag ni Lucio ang asawa sa mahaba niyang pahayag. Mukhang kumbinsido ito at ipinaintindi rin naman niya na sayang ang pwedeng kikitain sa talyer. Makakapag-ipon pa sila para sa pag-aaral ng mga anak.
Matapos ang pag-uusap ay nag-aya na si Nympha na matulog. Matapos malinisan ang dalawang bata ay pinahiga na niya agad ang mga ito para agad na makapagpahinga. Pumasok na rin ang babae sa kwarto nilang mag-asawa.
Hindi niya napansin ang pasimpleng paghalik ng kanyang asawa kay Wanjo. Walang siyang ka-ide-ideya kung paano malibog na binulungan ni Lucio ang kanyang panganay.
Ang nasa isip niya ay kung paano mapapabuti ang sitwasyon nila at matupad ang ipinangako sa anak.
***
Kinaumagahan ay maagap na ginising ni Nympha ang anak na si Wanjo. Araw ng biyernes kaya pinayuhan niya ang anak na ito na ang bahala sa bahay dahil maagap siyang tutulak patungo sa palengke. Bagsakan ng mga paninda kaya dapat maagap siya roon upang makamura sa pagpakyaw ng mga ibebenta.
“Mauuna na ako anak!” pagpapaalam ng Ina sa pupungas-pungas na binatilyo. “Ikaw na ang maghanda ng umagahan nyo, kakausapin ka ng Itay mo mamaya”
“Sige po Inay, ingat po kayo”
Dahil nawala na ang antok ay nagsimula nang kumilos sa pang-araw-araw na gawain ang binatilyo. Matapos makapagluto ay pinabangon na niya ang mga kapatid at inasikaso hanggang sa pagpasok ng mga ito sa eskwelahan.
Bandang alas-otso nang magising ang kanyang Itay. Nagsepilyo agad ito at tumungo sa hapagkainan kung saan naroon din ang anak.
“Magandang umaga anak” anas ng lalaki at binigyan ng halik sa labi si Wanjo.
Gumanti ng halik ang binatilyo, dinilaan pa nito ang labi ng ama bago kumalas “Maganda umaga rin Itay ko”
Habang umiinom ng mainit na kape ay binuksan ni Lucio ang usapan tungkol sa pag-aaral ni Wanjo.
“Anak, napag-usapan naming ng Inay mo kagabi na ineenroll ka naming sa darating na pasukan. Wag kang mag-alala, may sapat nang pera para makapag-aral ka ulit” ang mahabang litanya ng kanyang Itay.
Lumawak ang ngiti sa labi ni Wanjo. Hindi niya alam ang sasabihin kaya’t niyakap na lamang niya ang ama. Ginulo naman ni Lucio ang buhok niya.
“At saka…” karugtong na sabi pa nito. “Dahil nasa huling taon ka na naman ng hayskul…” Huminga muna ng malalim si Lucio bago ituloy ang sasabihin.
Napakunot ang noo ni Wanjo. Inaabangan kung ano ang sasabihin ng ama sa kanya.
“Kung gusto mo bang doon mag-kolehiyo sa Quezon?” tanong ng ama.
Nanlaki ang mata ng binatilyo sa narinig. Masaya siyang napapag-usapan ang tungkol dito ngunit may parte na malungkot na hindi niya maipaliwanag kung ano.
“P-pero…Paano po yun I-Itay?” ang nagtatakang sagot niya sa ama. Buong buhay niya ay nasanay na siya na hindi umaalis sa kanilang lugar.
“Nabanggit rin ng mga kapatid ko na may mga unibersidad doon na di hamak mas maayos kesa dito. May bahay din naman na matutuluyan doon” hinawakan ni Lucio ang kamay ng anak. Marahan niya itong pinisil. Kita niya ang pagkalito sa mga mata nito.
“D-di ko po alam Itay”
“Suhestyon pa lang naman ng Inay mo iyon anak, hindi mo kailangan madaliin ang pagbibigay ng sagot” pagpapakalma ng kanyang Itay sa kanya. Ngumiti ito bago iangat ang mukha ng anak. “Matagal-tagal pa namang panahon iyon, sa ngayon maging masaya na lang tayo dahil makakapag-enroll ka na ulit sa susunod na semestre”
Bahagyang kumalma ang pakiramdam ni Wanjo dahil sa sinabi ng ama. Oo nga naman. Hindi niya dapat masyadong problemahin ang ganung usapin. alam naman niyang hindi siya ipapahamak ng magulang sa suhestyon ng mga ito.
“Pero kung gusto mo naman doon mag-aral, mas okey yun para sa’kin” biglang sambit ni Lucio.
Hindi maintindihan ni Wanjo ang ama. Kanina lang ay sinabihan siya nitong wag madaliin ang pagdedesisyon tungkol doon tas ngayon naman ay tila nagbago ang isip nito.
Ang gulo mo Itay!
Inilapit ni Lucio ang bibig sa tenga ng anak, pinalibog ang boses at bumulong “Dahil kung doon ka sa Quezon, walang istorbo sa ating dalawa. Kahit araw-araw kitang kantutin, walang makaka-abala sa atin anak”
Pinamulahan ng mukha ang binatilyo. Hindi niya akalain na may naglalaro palang ganung ideya sa utak ng kanyang Itay. Buong akala niya ay pabor ito ipadala siya sa malayo, yun pala ay may mas iba pa itong pinaghuhugutan sa suhestyon na iyon.
Dinakma ni Lucio ang pwet na anak. Mariin itong hinimas na nag-paungol ng mahina sa binatilyo. “Ngayon, pagtuunan mo ng pansin kung paano mo mapapaamo ito” inilabas ng barakong ama ang naninigas na burat sa shorts na suot. Napalunok si Wanjo nang muling masilayan ang burat na isang linggo din niyang pinanabikan.
“Tara na sa kwarto anak, tanggalin mo ang pagkabitin ko kahapon” paanyaya ng kanyang Itay sa kanya. Nagpahila naman siya dito at sabay silang lumakad papasok sa kwarto.
Ilang saglit pa ay puro ungol ang maririg sa loob ng silid. Dinig na dinig din sa labas ng pintuan ang pagsasalpukan ng laman ng dalawang taong binalot ng libog ang katawan.
Itutuloy…